ΠΑΝΟΣ ΚΑΠΩΝΗΣ > ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ Ι (Ο ΑΥΣΤΗΡΟΣ ΚΥΡΙΟΣ ΓΚΡΗΣ)
«Κι ἐγὼ τώρα δὲν ξέρω νὰ σᾶς πῶ τί εἶναι Ποίηση καὶ γιατί γράφω ποιήματα. Πολὺ περισσότερο δὲν ξέρω νὰ σᾶς πῶ σὲ τί μᾶς βοηθάει ἡ Ποίηση καὶ ποιὸς εἶναι ὁ σκοπός της»1.
http://www.poeticanet.gr/anamniseis-poiisi
Αυτό που είπε ο ποιητής Γιώργης Παυλόπουλος είναι μια μεγάλη αλήθεια και παίρνοντας αφορμή από διάφορες δημόσιες εκδηλώσεις-φιέστες που γίνονται κατά καιρούς, με αφορμή “δήθεν” την Ποίηση, αλλά που στην πραγματικότητα είναι ευκαιρίες επίδειξης, προβολής ή ακόμη και πλουτισμού μερικών, προσπάθησα να χαράξω τούτες τις σκέψεις.
Και δεν εννοώ καμία εναντίωση σε σοβαρές απόπειρες γνωστοποίησης των ποιητικών δρώμενων, δηλαδή παρουσίασης του έργου ποιητών, αλλά δεν μπορώ να κατανοήσω τις κραυγαλέες δημόσιες – πάνω σε βάθρα – ονομαζόμενες “ποιητικές” εκδηλώσεις, που μόνο σοβαρές δεν είναι. Εκεί, παίζει ρόλο, όχι η γοητεία της ποίησης, αλλά η γοητεία του μικροφώνου. Αυτή είναι η μια πλευρά του λόφου.
Στην ίδια βέβαια πλευρά βρίσκεται και η σωρεία των χιλιάδων “ποιητικών” εκδόσεων που δεν διαβάζονται από κανέναν και όπου παρατηρείται μια εξατομίκευση υπεράνω της κοινότητας, η οποία εντείνεται σε πιο πλατιές μάζες κατ’ επίφαση “ποιητών” – φαινόμενο περίεργο σε αντίθεση με άλλες εποχές, όπου ο πλουραλισμός δεν αλλοίωνε τις προσωπικές φωνές – και εννοώ εδώ την περίοδο μετά τον ελληνικό εμφύλιο, περίοδο όπου τόσο η ποιητική δημιουργία, όσο και η πεζογραφία είχαν ανθίσει. Και μιλάμε φυσικά για την νεωτερικότητα στην ποίηση των μετά το 1954 χρόνων, με έμφαση στην ποιητική – κατά Αλέξη Ζήρα – ομάδα του ’70.
Στην άλλη πλευρά του λόφου : Η γοητεία της μοντέρνας σοβαρής ελληνικής ποίησης, οι ποιητές που βιώνουν, όχι αγοραία, αλλά που δημιουργούν «με κάποιο φυσικό χάρισμα,
με κάποια έμπνευση ανάλογη μ’ εκείνη των μάντεων και των χρησμωδών. Γιατί πράγματι αυτοί λένε πολλά και καλά, αλλά δεν γνωρίζουν τίποτα γι’ αυτά που λένε»2.
Εξάλλου, […] «Η γοητεία που ασκεί η σύγχρονη, μοντέρνα ποίηση σε μια δύσκολη εποχή με κραυγαλέα σημάδια παρακμής, τείνει ολοένα και συρρικνούμενη», όπως έγραψε στο θαυμαστό και πολύτιμο βιβλίο του ο ποιητής Ηλίας Γκρης3
Και το παραπάνω βιβλίο, αποτέλεσε την αφορμή τούτου του δοκιμιακού σημειώματος, μια και το φιλοσοφικό του υπόβαθρο μας οδηγεί στην εμβάθυνση των εννοιών που συμβάλλουν στην κατανόηση – στο βαθμό της ατομικής συνειδητότητας – της Ποιήσεως. Ως ποιητής ο Γκρης, χαρακτηρίστηκε για τον ήπιο λόγο του4 με την διαφορά ότι στο «Περί ποιήσεως» βιβλίο του, στάθηκε με αυστηρότητα τόσο απέναντι στην δική του γραφή, όσο και απέναντι στην ποίηση, λες και το όφειλε στον ευατό του και σε μας. Πόσοι από τους σημερινούς ποιητές, παρ’ όλο το σπουδαίο έργο που δημιούργησαν μερικοί, έχουν εντρυφήσει στα βαθύτερα της ποίησης, όταν δεν ασχολούνται με την θεωρία της ή όταν αναλίσκονται σε ανούσιες καθημερινές περιγραφές οικόσιτων σκύλων ή άλλων χαριτωμένων κατά τα άλλα τετράποδων φίλων μας; Ο Γκρης εδώ, δεν είναι ένας κοινός δοκιμιογράφος με τα εξαίρετα ελληνικά του, αλλά ζηλωτής σε μια ηθική της ποίησης, αυτής της ηθικής που δυστυχώς λείπει στις μέρες μας από έναν αρκετά μεγάλο αριθμό ποιητών. Της ηθικής που υπήρχε «πριν εκβάλλει ο χειμαρώδης μηχανισμός της αγοράς».5 Γράφει κάπου: «Ο μεταμοντερνισμός χρησιμοποιεί σαν νόρμα την ηθική του επικαιρικού. Αλλά η ηθική είναι ρούχο εποχής. Η ποίηση, η μεγάλη ποίηση αφορά την αιωνιότητα»6. Θέλω να πω, ότι καταφέρνει να αποκωδικοποιήσει με τα κείμενα που εμπεριέχονται στο βιβλίο του αυτό, την περίεργη ενδοσκόπηση της αμφισβήτησης, αφήνοντας τον αναγνώστη να οργανώσει τις σκέψεις του σε φιλοσοφικό επίπεδο, χωρίς να φοβάται να κραυγάσει :
Δεν έχω θεούς
και δεν φοβάμαι7
Στο Λύκειο των “Παπαστρατείων Εκπαιδευτηρίων” στο Αγρίνιο, όπου τελείωσα τις εγκύκλιες σπουδές μου, ο καθηγητής μας στα φιλολογικά – και μετέπειτα καλός δοκιμιογράφος – μας έλεγε : «Ποίηση είναι η μαγεία του λόγου», είναι ο «μετεωρισμός του λόγου» ανεξάρτητα εάν οι όποιες αναφορές του ανατρέχουν στο συλλογικό ή ατομικό ποιητικό σώμα»8. Η καταγραφή λοιπόν αυτής της «αίσθησης», δίνεται από τον Ηλία Γκρη στις σελίδες αυτού του βιβλίου, με τέτοιο τρόπο, που αν οι αναφορές του χρησιμοποιηθούν από έναν φιλόσοφο, θα μπορούσαν να συνθέσουν, μάλλον τολμώ να πω ότι συνθέτουν μια φιλοσοφική «εμβάθυνση» ή περιδιάβαση, αν θέλετε, στους δαιδάλους της ποιητικής ουσίας, μια ανα-στοχαστική αναψηλάφηση αυτού του ποιητικού μετεωρισμού.
«Μεστό από ιδέες και πυκνό σε νοήματα, το βιβλίο χαρτογραφεί σχεδόν στο σύνολό της την ποιητική ουσία, ένα πεδίο αρκετά ολισθηρό όσο και αξιοθαύμαστο. Στο κέντρο του προβληματισμού του συγγραφέα είναι η ποίηση, ενώ η στοχαστική του ματιά εξακτινώνεται σε ποικίλες πτυχές (γλώσσα, ερμηνεία, ρυθμό, συγκίνηση, ευαισθησία, αμφισβήτηση, κ.ά.) και συναρτήσεις της».9
Η τάση του, να προβληματίζεται ο ίδιος ο ποιητής και να προβληματίζει τον αναγνώστη ενεργό δέκτη των αναλύσεων του, που επί της ουσίας αποτελούν κείμενα με φιλοσοφικό υπόβαθρο, οδηγεί στην αφύπνιση των συνειδήσεων των σύγχρονων ανθρώπων – ιδία των σύγχρονων μη αγοραίων ποιητών – προς την κατεύθυνση της ανάκτησης ίσως των χαμένων αξιών του πολιτισμού, της ηθικής και κοινωνικής ζωής, της τέχνης, καθώς και των ανθρώπινων προβλημάτων κάτω από την πίεση των σημερινών παγκοσμιοποιημένων συνθηκών που εξαθλιώνουν τα πάντα, όχι μόνον στην χώρα μας, αλλά και σ’ ολόκληρη την Ευρώπη.
Αυτή η «αφύπνιση» που γράφουμε παραπάνω πρέπει να συμβεί, ιδιαίτερα σήμερα που οι συνθήκες στην κοινωνία και στην πατρίδα μοιάζουν με κάποιες παλαιότερες, γιατί το παλιότερο φλογερό, ευρύ ταμπεραμέντο της αμφισβήτησης των πρώτων τουλάχιστον χρόνων της δεκαετίας του ’70, υποδουλώθηκε σε διάφορα εξωποιητικά «πρέπει», αντί του μοναδικού καθήκοντος που έχουν οι ποιητές: να ποιήσουν, όντες όσο γίνεται πιο ειλικρινείς απέναντι στον εαυτό τους.
Αντ’ αυτού, κυριάρχησε ένα εισαχθέν εξώφθαλμα πρόχειρο ποιητικό μάνατζμεντ, κατ’ ανεπιτυχή αντανάκλαση αντίστοιχων αμερικανικών προτύπων, που όμως δεν μπόρεσαν να επηρεάσουν την βαθύτερη ουσία της σύχρονης ελληνικής ποίησης, με όση ιδιομορφία και αν αυτή εξωτερικεύεται.
ΠΑΝΟΣ ΚΑΠΩΝΗΣ
1η ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2014
1 Γιώργης Παυλόπουλος : Από ομιλία τοῦ ποιητῆ στὴν ἐκδήλωση τοῦ περιοδικοῦ «Γράμματα καὶ Τέχνες» ποὺἔγινε πρὸς τιμήν του στὸ «Σπίτι τῆς Κύπρου» στὶς 8-12-1997.
2 Απολογία Σωκράτους.
3 Ηλίας Γκρης : Περί Ποιήσεως εκδόσεις Γαβριηλίδης, Αθήνα 2009.
4 Γ. Μπλάνας, εφ. Αυγή, 9-8-2009
5 Έκφραση του Ηλία Γκρη από το βιβλίο του.
6 Περί Ποιήσεως, ό.π. σελ. 177.
7 Περί Ποιήσεως, ό.π. σελ. 199.
8 Πάνος Καπώνης , Πρόσωπα στην ομίχλη, εκδόσεις Απόπειρα, Αθήνα 2012.
9 Αγάθη Γεωργιάδου, http://agathi-yliko.blogspot.gr/, 17-10-2012.
